Rechtvaardigingen
Rechtvaardigingen zijn argumenten die waardeoordelen onderbouwen. Men daarbij gebruik maken van twee soorten argumenten die allebei een iets andere aanpak vereisen en daarom goed moet worden onderscheiden.
Hoe doe ik dat?
- U maakt gebruik van teleologische argumenten; dit zijn rechtvaardigingen waarin de (on)juistheid van de handeling blijkt uit de kwaliteit (Q-waarde) van het (beoogde) resultaat of doel. De arts doet een ingreep om te voorkomen dat de patiënt overlijdt; een simpele teleologische rechtvaardiging.
- U hanteert deontologische argumenten; deze rechtvaardigingen zijn aan de orde waar het juiste of onjuiste van een handeling wordt afgeleid uit een in de handeling of context aanwezige waarde die in zichzelf goed geacht wordt. Iets doen of laten vanwege patiëntenrechten is bij uitstek een deontologische rechtvaardiging. Het gaat hierbij vooral om functionaliteit!
Het moge duidelijk zijn dat beide typen rechtvaardigingen in de (medische) beroepsuitoefening voortdurend aan de orde zijn. Het is snel in te zien dat de grote dilemma's ontstaan waar deontologische en teleologische rechtvaardigingen niet met elkaar in overeenstemming zijn te brengen. Dit is aan de orde waar het bijvoorbeeld teleologische volledig gerechtvaardigd is om een handeling te doen terwijl het deontologisch beslist geboden is om deze na te laten (bijv. in de geneeskunde de recente BOPZ-wetgeving). Het moge ook duidelijk zijn dat niet alle dilemma's bestaan uit conflicten tussen teleologische en deontologische rechtvaardigingen. Ook binnen de teleologische rechtvaardigingen zijn dilemma's mogelijk: het kan zeer geboden zijn (G = 8-9) om zowel het een te bereiken als het ander te voorkomen en dat kan twee verschillende handelingen vragen. Ook rechten van patiënten kunnen met elkaar in tegenspraak zijn en dus ook binnen de deontologische sfeer zijn dilemma's mogelijk.
Adequate en zinvolle discussies over medisch-ethische kwesties vergt van de deelnemers inzicht in deze beide typen rechtvaardigingen en van hun betekenis voor het handelen.
Voor meer illustraties van deze rechtvaardigingen: klik hier