Kenniscreatie
Essay in bewerking van Harry van de Wiel
Samenvatting:
Creativiteit is het vermogen om nieuwe of ongebruikelijke oplossingen te vinden voor relevante problemen en daardoor waarde toe te voegen. In een hoogcomplexe en -dynamische samenleving is creativiteit van levensbelang. Begrippen als innovatie en kenniscreatie staan dan ook volop in de publieke en bestuurlijke belangstelling. Creativiteit vraagt om het leggen van nieuwe verbanden en/of het ontwikkelen van nieuwe concepten op basis van bestaande informatie. In de volksmond spreekt men van de doorbraak of vonk, in de wetenschapstheorie spreekt men van synthese. Hoe het syntheseproces verloopt, is nog nauwelijks bekend. Er lijkt vooral sprake te zijn van een doorbreking of uitstel van het normale adaptatiemechanisme. Ook het gebruik van analogieën en metaforen draagt bij aan het vinden van niet voor de hand liggende verbanden. In deze bijdrage wordt betoogd dat de dubbele helix uit de genetica niet alleen de opslag van lange termijn kennis voor de soort, maar ook het proces van individuele kenniscreatie representeert.
vdWiel & Brand (in press)
Inleiding
Van je fouten leer je het meest’ is een oude didactische wijsheid. Hiervoor is wel corrigerende feedback nodig, want anders maken mensen hun hele leven dezelfde fouten. Fouten maken is niet alleen van belang voor het leren, maar ook voor innovatie en creativiteit, voor het kunnen bedenken van nieuwe of ongebruikelijke oplossingen voor relevante problemen en daardoor waarde toe te voegen. Dit vraagt om het leggen van nieuwe verbanden en concepten op basis van bestaande informatie.
Logica loslaten
Om tot echt nieuwe gedachten te kunnen komen moet men de gewone logica moet kunnen loslaten. “You’re not thinking, you’re just being logical” (Niels Bohr). Blijkbaar verloopt het logische associatieproces dus wezenlijk anders dan het creatieve denkproces. Hierbij maken we onderscheid tussen drie niveaus van denken en leren:
- Iets echt nieuws bedenken (“thinking”, volgens Bohr); dit is het leggen van nieuwe verbindingen tussen neuronale netwerken, het vormen van geheugensporen. Dit gaat gepaard met een sterke toename van synaptische groei.
- Informatie als ‘al bedacht herkennen’ en vervolgens snel en efficiënt leren verwerken door gebruik te maken van bestaande geheugensporen. Langzaam maar zeker ontstaan er (zoek)strategieën (algoritmen, heuristieken) die het brein in staat stellen razendsnel complexe informatie te verwerken.
- Reorganisatie van het brein. Geheugensporen blijven alleen bestaan als ze worden hergebruikt. In dat geval worden de myelineschedes van de geheugensporen dikker. Daardoor ontstaat al snel een vicieuze cirkel van betere geleiding en frequent gebruik.
Het werken met logische verbanden is een dermate efficiënte informatie-verwerkingsstrategie dat ‘being logical’ niet alleen al snel de normaalstand van het systeem vormt, maar gaandeweg aan dominantie toeneemt ten koste van ‘thinking’. In de loop van ons leven wordt het daarom steeds moeilijker om flexibel van geest te blijven. Creativiteit, zoals bijvoorbeeld tot uiting komt in fantaseren en dagdromen komt bij kinderen dan ook aanzienlijk vaker voor dan bij volwassenen. Creativiteit is in wezen een doorbreking of uitstel van het normale adaptatiemechanisme. En dat is alleen mogelijk bij gratie van het vermogen om fouten te maken.