2. Handleiding
Inleiding
De Stichting Ahmas, hierna te noemen Ahmas, heeft als algemeen doel: "Het toepasbaar maken van sociaalwetenschappelijke kennis binnen de gezondheidszorg in de ruimste zin des woords."
Ahmas tracht haar doel te verwezenlijken door:
a) het houden van trainingen en cursussen alsmede het ontwikkelen van onderwijsmateriaal;
b) het verrichten casu quo laten verrichten van wetenschappelijk onderzoek;
c) het verrichten casu quo laten verrichten van patiëntenzorg;
en voorts al hetgeen met een en ander rechtstreeks of zijdelings verband houdt of daartoe bevorderlijk kan zijn.
Voor de onder a) genoemde onderwijsactiviteiten heeft het bestuur van Ahmas deze handleiding opgesteld. Deze handleiding is bedoeld als leidraad voor:
- de ontwikkeling, organisatie, uitvoering en evaluatie van onderwijsactiviteiten;
- de ontwikkeling van onderwijsmateriaal;
- het overleg met opdrachtgevers over onderwijsactiviteiten;
- het contractueel vastleggen van de met opdrachtgevers gemaakte afspraken;
- verantwoording van de onderwijsactiviteiten van Ahmas tegenover derden (audits, visitaties, klachten- en geschillen afhandeling).
Deze handleiding heeft betrekking op zelfstandige onderwijsactiviteiten, zoals cursussen of trainingen, met een omvang van ten minste één dagdeel.
Voor bijdragen met een beperkte omvang aan het onderwijs dat door anderen wordt georganiseerd, zoals lezingen of workshops, is deze handleiding te uitgebreid.
De handleiding gaat uit van het onderwijsmodel dat op de volgende bladzijde staat weergegeven en behandelt per paragraaf ieder van de aandachtspunten uit het model.
Ahmas organiseert in het algemeen zelf geen onderwijsactiviteiten, maar ontwikkelt en verzorgt medisch beroepsonderwijs in opdracht van derden, zoals (afdelingen van) ziekenhuizen, categorale instellingen, opleidingsinstellingen, non-profit organisaties en commerciële bedrijven.
Op verzoek van de opdrachtgever stelt Ahmas een offerte op voor het ontwikkelen en uitvoeren van het onderwijs:
In deze offerte worden gespecificeerd:
- ontwikkelkosten
- kosten voorbereiding en uitvoering (docenten)
- reis- en verblijfkosten
- onderwijsmateriaal voor de deelnemers
- kosten technische voorzieningen, indien van toepassing
- kosten van evaluatie en rapportage
In het algemeen bevat de offerte geen opgave van kosten voor huur van onderwijsruimten en andere faciliteiten, catering, administratie, tenzij daarover andere afspraken zijn gemaakt met de opdrachtgever
De opdracht tot het ontwikkelen en uitvoeren van een onderwijsactiviteit wordt meestal vastgelegd in een overeenkomst met de opdrachtgever. In deze overeenkomst staan de afspraken over:
- de verplichtingen van Ahmas ten aanzien van de ontwikkeling en uitvoering van het door de opdrachtgever gewenste onderwijs
- de financiële vergoeding die Ahmas ontvangt voor haar activiteiten
- de duur en de beëindiging van de overeenkomst
- vrijwaring bij ingebreke blijven van één der partijen
- toepasselijk recht
- overige bepalingen, zoals overdracht van rechten
Zie bijlage 1: Modelovereenkomst.
Voor de ontwikkeling en uitvoering van het onderwijs dient er verder duidelijkheid te zijn c.q. met de opdrachtgever verdere afspraken te worden gemaakt over:
Onderwijskader:
- is de opdrachtgever een erkende onderwijsinstelling met eigen reglementen etc. of een organisatie met geen of een beperkte onderwijstaak en geen erkenning als onderwijsinstelling
- wat is het niveau van het gevraagde onderwijs, b.v. voortgezette beroepsopleiding of postacademisch
- welke eisen stellen derden aan het onderwijs, b.v. accreditatie-eisen
- welke eisen stelt de opdrachtgever en welke randvoorwaarden liggen vast, b.v. aantal deelnemers, leerstof, omvang, tijdsperiode, voorzieningen, docentenkwalificaties
- maakt het gevraagde onderwijs deel uit van een uitgebreider onderwijsprogramma. Zo ja wat zijn dan de kenmerken van dit uitgebreide onderwijsprogramma (eindtermen, deelnemers, leerstof, werkvormen, etc)
Bevoegdheden en verantwoordelijkheden:
- welke onderdelen (uit het onderwijsmodel) zijn al bepaald c.q. ingevuld door de opdrachtgever
- voor de invulling van welke onderdelen is goedkeuring vooraf van de opdrachtgever nodig
- welke onderdelen kan Ahmas naar eigen inzichten invullen
- voor welke onderwijsonderdelen is Ahmas verantwoordelijk, welke onderdelen blijven behoren tot de verantwoordelijkheid van de opdrachtgever.
Aansprakelijkheid en vrijwaring:
In het contract met de opdrachtgever wordt vastgelegd dat in het geval één van beide partijen toerekenbaar tekortschiet in de nakoming van één of meer van zijn/haar verplichtingen, deze partij aansprakelijk is voor alle daaruit voortvloeiende schade van de andere partij.
Beide partijen vrijwaren elkaar tegen alle vorderingen, verliezen, schade, aanspraken en uitgaven van derden welke voortvloeien uit enig handelen en/of nalaten, al dan niet opzettelijk, in strijd met de overeenkomst.
De (wettelijke) aansprakelijkheid voor schade(n) die deelnemers aan het onderwijs ondervinden berust primair bij de opdrachtgever. Klachten van de deelnemers over het onderwijs worden dan ook in eerste instantie door de opdrachtgever in behandeling genomen.
De totale aansprakelijkheid van één van beide partijen is beperkt tot de door de opdrachtgever verschuldigde vergoeding
NB: Ahmas heeft een verzekering voor Wettelijke Aansprakelijkheid voor bedrijven afgesloten bij Univé
2. Doelen/eindtermen
In overleg met de opdrachtgever worden duidelijke onderwijsdoelen/eindtermen voor het onderwijs geformuleerd. Ahmas streeft ernaar om de doelen van het onderwijs te laten aansluiten bij de (deel)competenties, zoals beschreven in het CanMEDS framework voor de opleiding van artsen (Frank 2005).
Bij de formulering van de doelen/eindtermen wordt rekening gehouden met:
- is er sprake van objectieve c.q. toetsbare doelen/eindtermen
- is er sprake van subjectieve doelen/eindtermen d.w.z. doelen die de persoonlijke ontwikkeling van de deelnemers betreffen en waarvan het bereiken alleen door de deelnemers zelf kan worden beoordeeld
- zijn de doelen/eindtermen haalbaar gezien de beschikbare (voorbereidings)tijd, middelen en menskracht
- hoe 'hard' zijn de doelen/eindtermen. Wordt de opdrachtgever er op aangesproken als de doelen/eindtermen niet (voldoende) worden gehaald en zo ja, door wie ?
3. Deelnemers
De deelnemers aan het onderwijs dat Ahmas verzorgt, zijn geen klanten van Ahmas, maar zijn de klanten van de opdrachtgever. Ahmas heeft alleen een didactische relatie en geen financiële relatie met de deelnemers. Het contact met de deelnemers buiten de onderwijssituatie behoort dan ook tot de verantwoordelijkheid van de opdrachtgever. Ahmas is niet aansprakelijk voor de inhoud en het verloop van deze contacten.
Voor aanvang van het onderwijs worden de volgende gegevens van/over de deelnemers bij de opdrachtgever nagevraagd:
- soort aanmelding: verplichte of vrijwillige deelname, collectieve of individuele aanmelding
- aantal deelnemers, evt. gespecificeerd per bijeenkomst
- personalia van deelnemers
- vooropleiding en kennis/ervaring m.b.t. het onderwijsthema
- werkervaring, werkplek, functie
- eisen voor deelname die de opdrachtgever of anderen hebben gesteld
- informatie die vooraf aan de deelnemers is verstrekt door de opdrachtgever
- hoe en wanneer de deelnemers deze informatie hebben ontvangen
Vaak is het zinvol en mogelijk om de deelnemers voorafgaande aan het onderwijs één of meer opdrachten te laten uitvoeren, b.v. bestuderen van literatuur, kennistoets, inlevingsopdracht, activiteitenbeschrijving, oefening en/of praktijkopdracht. De opdrachten maken dan deel uit van het onderwijsprogramma en in het onderwijsprogramma wordt aandacht besteed aan de resultaten van de opdracht(en). Het contact met de deelnemers over het tijdig uitvoeren en inleveren van de opdracht(en) verloopt echter via de opdrachtgever.
4. Onderwijsaanbod/draaiboek
Voor iedere zelfstandige onderwijsactiviteit (training, cursus) stelt Ahmas een draaiboek samen. Hierin staan:
A. Praktische gegevens over het onderwijs, zoals locatie(s), tijd(en), benodigde voorzieningen en onderwijsmaterialen, contactadressen
B. Aantal deelnemers, algemene achtergrond deelnemers, doelen/eindtermen
C. Programma
Het programma beschrijft de verschillende onderdelen van het onderwijs:
- onderwerp/thema
- werkvorm(en), activiteit(en) van de deelnemers
- tijdsplanning
- benodigde voorzieningen en onderwijsmaterialen
- (gewenste) resultaat
Het programma wordt zodanig beschreven dat een deskundige 'buitenstaander' na een redelijke voorbereiding, d.w.z. na ongeveer tweemaal zoveel voorbereidingstijd als uitvoeringstijd, het onderwijs als verantwoordelijke docent naar behoren kan verzorgen.
5. Onderwerpen/leerstof
De leerstof van het onderwijs wordt duidelijk omschreven. De leerstof komt overeen met de eindtermen die voor het onderwijs zijn vastgesteld.
Ahmas garandeert dat de leerstof in overeenstemming is met de huidige (wetenschappelijke) inzichten binnen het vakgebied.
Ahmas stelt de leerstof in mediale vorm (literatuurklapper, syllabus, hand-outs, digitaal/website) beschikbaar voor de deelnemers.
De opdrachtgever zorgt er voor dat de deelnemers tijdig kunnen beschikken over deze leerstof.
6. Werkvormen en media
De principes van 'deliberate practice' (Ericsson 2008) zijn het uitgangspunt voor de keuze van werkvormen en media. In het onderwijs wordt daarom gekozen voor (inter)actieve werkvormen. De deelnemers verwerven de benodigde kennis zoveel als mogelijk voorafgaande aan het onderwijs door zelfstudie. Kennisoverdracht tijdens het onderwijs is beperkt en ondergeschikt aan het verwerven van nieuwe inzichten en vaardigheden.
Ahmas kiest voor een maximum van 12 deelnemers per (cursus)bijeenkomst zodat interactieve werkvormen als het uitwisselen van ervaringen, groepsopdrachten, oefeningen met gerichte feedback en reflectiemomenten zinvol kunnen worden opgenomen in het programma.
Voor zover zinvol en mogelijk worden nieuwe multimediale middelen (internet, computersimulaties, etc) gebruikt in het onderwijs en worden de deelnemers gestimuleerd deze middelen ook te gebruiken in hun werksituatie.
7. Docenten
Ahmas garandeert de opdrachtgever dat de docenten die worden ingezet in het onderwijs, bevoegd zijn om dit onderwijs te verzorgen en ruimschoots beschikken over de benodigde inhoudelijke en didactische expertise. Zo nodig trekt Ahmas gekwalificeerde docenten van buiten aan. Ook in dat geval staat Ahmas garant voor de inhoudelijke en didactische expertise van deze docenten.
In de offerte wordt aangegeven hoeveel uren de docenten worden ingezet, waarbij desgewenst onderscheid wordt gemaakt in uren t.b.v:
- onderwijsontwikkeling
- voorbereiding
- uitvoering
- evaluatie en rapportage
Het uurtarief/de uurtarieven voor deze activiteiten worden eveneens in de offerte opgenomen.
8. Organisatie/administratie/faciliteiten
In het algemeen berust de verantwoordelijkheid voor de organisatie van het onderwijs bij de opdrachtgever, tenzij in de overeenkomst deze verantwoordelijkheid geheel of gedeeltelijk wordt overgedragen aan Ahmas. Ook het contact met de deelnemers buiten de onderwijssituatie, zoals de administratie van inschrijvingen, betalingen, deelnameregistratie, leervorderingen, etc, behoren tot de verantwoordelijkheid van de opdrachtgever.
Met de opdrachtgever worden nadere afspraken gemaakt over:
- onderwijsruimten en technische voorzieningen, zoals multimediale apparatuur
- administratieve en technische ondersteuning
- catering en evt. verblijf/overnachting
Indien met de opdrachtgever wordt afgesproken dat Ahmas zorgt voor bepaalde voorzieningen, dan worden deze afspraken in de overeenkomst vastgelegd met vermelding van de kosten die Ahmas hiervoor in rekening mag brengen.
9. Uitvoering
Indien het onderwijs is gespreid over meerdere bijeenkomsten, dan houdt Ahmas de opdrachtgever regelmatig op de hoogte van de voortgang van het onderwijs. Ahmas meldt substantiële afwijkingen van het programma en eventuele problemen tijdens de uitvoering direct aan de opdrachtgever en zet zich in om deze problemen in goed overleg met de opdrachtgever op te lossen.
Problemen van of met de deelnemers zal Ahmas direct kenbaar maken aan de opdrachtgever. Ahmas behoudt zich het recht voor om in uitzonderlijke gevallen een deelnemer de deelname aan het onderwijs te ontzeggen wanneer blijkt dat deze deelnemer de voortgang van het onderwijs c.q. het leerproces van de andere deelnemers ernstig verstoord.
10. Toetsing/beoordeling
Afhankelijk van de wensen van de opdrachtgever en de door externen gestelde eisen kan worden gekozen voor:
- formatieve toetsing waarbij de toetsing is bedoeld als feedback voor de deelnemers
- summatieve/decisieve toetsing waarbij de uitkomst van de toets (mede) beslist over het al of niet behalen van een kwalificatie
Een formatieve toetsing maakt integraal onderdeel uit van het programma en wordt ook als zodanig als werkvorm (feedback, reflectie) in het programma opgenomen.
Bij summatieve toetsing kan worden gekozen voor een meer of minder intensieve vorm varierend van:
- aanwezigheidverplichting
- actieve participatie
- herkenbare en toetsbare bijdrage aan een (groeps)opdracht
- kennistoetsing
- beoordeling van gedrag in een gestructureerde toetssituatie (OSCI-vorm)
- beoordeling van gedrag in een werksituatie
NB: Uit ervaringen in het verleden is gebleken dat 'groepstoetsing' waarbij deelnemers in (sub)groepen een toetsopdracht zodanig uitvoeren dat de inbreng van de individuele deelnemers niet meer herkenbaar is, ongeschikt is om individuele deelnemers te beoordelen.
Ahmas streeft naar het gebruik van summatieve toetsingsmethoden die aansluiten bij competentiegericht onderwijs en de werkvormen van deliberate practice. De volgende criteria worden daarbij zo veel mogelijk aangehouden (Vleuten 1996):
- betrouwbaarheid door standaardisatie wat betreft het gebruikte toetsinstrument, de beoordelaars en de beoordeelde situatie
- validiteit door de keuze van een toetsing die aansluit bij de eindtermen en die representatief is voor het onderwijs w.b. inhoud en werkvormen
- motiverend, dat wil zeggen een toetsing die de deelnemers aanzet tot leren en tot verbetering van prestaties
- acceptabel, dat wil zeggen een toetsing die door de deelnemers en door de opdrachtgever als rechtvaardig en zinvol wordt ervaren
- realistisch, dat wil zeggen dat er een goede balans is tussen de inzet (in middelen, menskracht en onderwijstijd) voor het onderwijs en voor de summatieve toetsing. Als vuistregel hanteert Ahmas een verhouding van 5 (inzet onderwijs) : 1 (inzet toetsing)
Indien er wordt gekozen voor een summatieve toetsing, dan stelt Ahmas een toetsprotocol op waarin de toetsprocedure en de